Description
- ชื่อสมุนไพร สมอพิเภก (SAMO PHI-PHEK)
2. ชื่อวิทยาศาสตร์Terminalia bellirica (Gaertn.) Roxb. ชื่อวงศ์ Combretaceae - ชื่ออื่น สมอแหน (ภาคกลาง), แหน แหนขาว แหนต้น (ภาคเหนือ), ลัน (เชียงราย), สะคู้ (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน), Beleric Myrobalan, Ink nut
- ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่ ผลัดใบ สูง 15-35 เมตร ลำต้นเปลา ตรง โคนต้นเป็นพูพอน เปลือกสีเทาอมน้ำตาลหรือดำๆ ด่างๆ เปลือกในสีเหลือง เรือนยอดกลม แผ่กว้างกิ่งอ่อนและยอดอ่อนมีขนประปราย
ใบ เป็นใบเดี่ยว ติดเวียนกันเป็นกลุ่มตามปลายๆ กิ่ง ทรงใบรูปรีแกมรูปไข่กลับ กว้าง 9-15 เซนติเมตร ยาว 13-19 เซนติเมตร โคนใบสอบมาสู่ก้านใบ ส่วนค่อนไปทางปลายใบผายกว้างปลายสุดจะหยักคอดเป็นติ่งสั้นๆ ส้นใบแบบเส้นร่างแหเห็นชัด เนื้อใบค่อนข้างหนา หลังใบเขียวเข้ม และมีขนสีน้ำตาลกระจายทั่วไป ท้องใบสีจางมีขนนุ่มคลุม ขอบใบเรียบ ก้านใบยาว 4-6 เซนติเมตร บริเวณกึ่งกลางก้านจะมีต่อมหนึ่งคู่
ดอก มีขนาดเล็ก สีขาวอมเหลือง ออกเป็นช่อเดี่ยวๆ แบบหางกระรอก ที่ง่ามใบหรือเหนือรอยแผลใบตามกิ่ง ปลายช่อจะห้อยย้อยดอกเพศจะอยู่ตามปลายๆ ช่อ ส่วนดอกสมบูรณ์เพศจะอยู่ตามโคนช่อ กลีบฐานดอกมี 5 กลีบ โคนกลีบเชื่อมติดกันเป็นรูปถ้วยเล็กๆ ทั้งหมดมีขนทั่วไป เกสรผู้มี 10 อัน เรียงซ้อนกันอยู่เป็นสองแถว รังไข่ค่อนข้างแป้น ภายในมีช่องเดียวและมีไข่อ่อน 2 หน่วย หลอดท่อรังไข่มีหลอดเดียว
ผล มีลักษณะรูปกลมหรือกลมรีๆ แข็ง ขนาดยาวประมาณ 2.5-3.0 เซนติเมตร กว้าง 1.5-2.0 เซนติเมตร มีเหลี่ยม 5 เหลี่ยม ตามผิวนอกปกคลุมด้วยขนสีน้ำตาลหนาแน่น ออกรวมกันเป็นพวงโตๆ
- 5. ส่วนที่ใช้ทำยา
ผลอ่อนและแก่
- สรรพคุณของแต่ละส่วนที่ใช้ทำยา
ตำราสรรพคุณยาไทยกล่าวว่า
- ผลอ่อนแก้ไข้เพื่อเสมหะ และไข้เจือลม เป็นยาระบาย ยาถ่าย
- ผลแก่ แก้เสมหะจุกคอทำให้ชุ่มคอ แก้โรคตา แก้ธาตุกำเริบ แก้ไข้ แก้ริดสีดวงแก้ท้องร่วง
- รายงานการวิจัยปัจจุบัน
ข้อมูลการศึกษาวิจัยพรีคลินิกพบว่าสมอพิเภกมีฤทธิ์ลดระดับน้ำตาลกลูโคสในเลือด
- สารสำคัญ
สมอพิเภกมีสาระสำคัญเป็นสารกลุ่มแทนนิน (tannins) ได้แก่ กรดซีบูลาจิก (chebulagic acid) กรดเอลลาจิก (ellagic acid) และกรดแกลลิก (gallic acid) เป็นต้น นอกจากนั้นยังมีสารบีตา-ซิโทสเตอรอล (b -sitosterol) และน้ำมันระเหยยาก (fixed oil) เป็นต้น
- แหล่งกำเนิด และกระจายพันธุ์
สมอพิเภก พบขึ้นกระจายทั่วๆ ไป ตามป่าเต็งรังและป่าเบญจพรรณ ทางภาคเหนือ ภาคตะวันออก ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ภาคตะวันตกและภาคกลางที่สูงจากน้ำทะเล 100-400 เมตร สำหรับทางภาคใต้พบขึ้นตามที่ราบในป่าดงดิบ
- พื้นที่เหมาะสมในการปลูกในประเทศไทย
– ลักษณะพื้นที่ พื้นที่ป่าเบญจพรรณ สวนป่า ป่าละเมาะ
– ภาค ทั่วทุกภาคของประเทศไทย
– จังหวัด ทุกจังหวัดของประเทศไทย
เพิ่มเติม
ข้อมูลจาก: กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข